خبرگزاری مهر- محبوبه نیاورانی: بعد از گذشت  ۹۰ روز از توافق هسته ای ایران و ۱+۵، طرفین موافقت خود را برای ادامه روند اجرایی شدن برجام اعلام کردند.

پس از آنکه آژانس بین المللی انرژی اتمی با انتشار بیانیه ای اعلام کرد ایران در ارزیابی فعالیت های گذشته با این نهاد همکاری لازم را انجام داده و تمامی انچه لازم بوده را در اختیار آژانس قرار داده است و  تایید کرد که ایران هر کاری برای حل مسائل مربوط به گذشته لازم بوده انجام داده است؛ اتحادیه اروپا با صدور بیانیه‌ای، همه تحریم های اقتصادی مالی مرتبط با برنامه هسته‌ای ایران را لغو و اجرایی شدن لغو آنها را به زمان اعلام آژانس مبنی بر ایفای تعهدات ایران موکول کرد.

همزمان با بیانیه اتحادیه اروپا، اوباما رئیس جمهور آمریکا نیز در خصوص قانون «کاهش تهدید ایران» بیانیه ای منتشر کرد. در این بیانیه اوباما گفته است: بدین وسیله اختیارات و وظایف محوله به ریاست جمهوری که به کاهش تهدید ایران مربوط می شود را به وزیر امور خارجه محول کرده تا با مشورت با وزرای خزانه داری و بازرگانی و نمایندگان تجاری آمریکا، وزیر امنیت داخلی، رئیس هیئت مدیره بانک مرکزی آمریکا و دیگر سازمان ها در صورت لزوم اقدامات مقتضی را معمول دارند.

همچنین در این روز که به - Adoption Day -  یعنی «تصویب برجام» موسوم است، محمد جواد ظریف وزیر امور خارجه ایران و فدریکا موگرینی مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا نیز در بیانیه مشترکی اعلام کردند که هر دو طرف به تعهدات خود در راستای اجرای «برنامه جامع اقدام مشترک» ـ برجام ـ پایبند خواهند بود.

در ابتدای این بیانیه آمده است: «امروز «روز تصویب» برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) در خصوص برنامه هسته‌ای ایران است. این نتیجه تکمیل موفقیت‌آمیز بررسی برجام توسط نهادهای قانونگذاری کشورهای ما می‌باشد. این نقطه عطف دیگری است که ما را یک گام دیگر به آغاز اجرای برجام، که قویاً به آن متعهد هستیم، نزدیک‌تر می‌سازد. ما زمان‌بندی در نظر گرفته شده در برجام را رعایت کرده‌ایم که بیانگر اراده جمعی‌ما برای پای‌بندی به مفاد آن است.

این بیانیه در بخش دیگر خود بر تعهدات ایران اشاره و تاکید دارد که ایران تعهدات خود در زمینه هسته‌ای را با هدف تکمیل کامل و مؤثر آغاز کند.

چه زمان تحریم ها لغو می شود؟

همچنانکه در بیانیه ها تاکید شده بود لغو تحریم ها به آینده یعنی روز «اجرای برجام» موکول شده است. لغو تحریم‌ها دو مرحله دارد؛ مرحله اول به صورت بیانیه است یعنی زیرساخت لغو تحریم‌ها صورت می‌گیرد، اما اجرای آن در مرحله دوم رخ خواهد داد؛ مرحله‌ای که طرفین اقدامات خود را انجام دهند و اجرای «قانون لغو تحریم» روزی خواهد بود که به عنوان روز اجرایی شدن شناخته می‌شود.

عراقچی معاون حقوقی و بین‌المللی وزارت خارجه در توضیح چگونگی رفع تحریم ها می گوید: ما یکسری اقدامات را در فردو، نطنز و اراک انجام خواهیم داد و آن‌ها نیز مشغول تهیه یکسری پیشنویس‌ها و دستورالعمل‌ها برای شرکت‌ها و کمپانی‌ها و همچنین مکاتبات نامه‌های لازم در این زمینه خواهند شد.

تعهدات ایران

اما ایران باید چه تعهدات و اقداماتی را در قبال سه بیانیه ای که از طرفهای مقابل یعنی ۱+۵ صادر شده است، انجام دهد؟

ایران باید تغییرات بسیاری را در بطن زیرساخت‌های هسته‌ای خود تا روز اجرای برجام  ایجاد کند. باید ذخایر اورانیوم خود را تا سطح ۳۰۰کیلو کاهش دهیم و همچنین سانتریفیوژ‌های خود را در نطنز و فردو تا سطح ۶ هزار دستگاه کاهش و از سوی دیگر قلب رآکتور اراک را خارج کرده و محفظه‌های آن را به طور کامل با بتون پر کنیم.

همچنانکه علی اکبر صالحی در مورد اقدامات ایران گفته است: طبق مفاد برجام ما باید اقداماتی در نطنز انجام دهیم؛ از جمله تعدادی از سانتریفیوژها را کاهش دهیم، همین طور در فردو و پس از آن در اراک باید مخزن مدنظر را در آوریم. ‌ این سه اقدام عمده ای است که بر روی زمین باید انجام دهیم.

رئیس سازمان انرژی اتمی افزود: موضوع دیگر تبادل سوخت با روس ها است که انجام خواهیم داد؛ البته تقریبا عمده مراحلش را پشت سر گذاشته ایم و در ازای سوخت غنی شده، مواد اولیه اورانیوم طبیعی خواهیم گرفت.

اقدام جهادگونه برای  هسته ای!

صالحی شروع اقدامات ایران را منوط به دستور روحانی دانسته و افزوده است:  اقدام ما بستگی به دستور دکتر روحانی دارد و ایشان نیز باید از برخی موضوعات اطمینان لازم را کسب کند و بعد دستور لازم را بدهد؛ به عنوان نمونه یکی از موضوعات مطرح این است که سندی میان ایران و ۱+۵ درباره رآکتور اراک به صورت رسمی امضا شود.

وی همچنین در مورد مدت زمان اجرایی شدن اقدامات و تعهدات ایران گفت:‌ گزارشی در رسانه ها خواندم مبنی بر اینکه متخصصان امریکایی برآورد کردند که این اقدام حداقل پنج شش ماه طول می کشد و دیگران هم چنین برآوردی دارند. این در حالی است که همکارانم به نحوی جهادگونه عمل می کنند تا این فرآیند را دو ماهه پایان دهیم.

بنابراین لغو تحریم ها زمانی اجرایی خواهد شد که ایران اقدامات و تعهدات خود را انجام دهد و پس از آن در «روز اجرایی شدن»، لغو تحریم ها جنبه عملی به خود خواهد گرفت.

نحوه بازگشت پذیری فعالیت های هسته ای ایران

خطری که در مسیر اجرای برجام و انجام تعهدات ایران وجود دارد بازگشت پذیری تحریم هاست. توقف در چرخش صنعت هسته ای تنها در قبال رفع تحریم ها است. تحریم هایی که  هر لحظه طرف مقابل اراده کند می تواند آنرا برگرداند اما راه اندازی چرخه هسته ای تعظیل شده به آسانی بازگشت تحریم ها نیست و حداقل ۲ سال زمان می برد.

صالحی با تبیین نحوه و مدت برگشت پذیری فعالیت های هسته ای کشورمان در صورت لزوم گفت: مدت برگشت‌پذیری بستگی به این دارد که در کجا باشد؛ اگر ما همه سانتریفیوژهای نطنز را برداشته باشیم و بخواهیم دوباره آن را برگردانیم حداقل هفت هشت ماه طول می کشد.

معاون رئیس جمهور افزود: اگر مخزن اراک را درآورده باشیم و بخواهیم ان را دوباره سرجایش بگذاریم خیلی طول می کشد و می توان گفت تقریبا غیرممکن است؛ حتی اگر مخزن را سالم بیرون بیاوریم زیرا از بُعد ایمنی صلاح نمی دانیم که همان مخزن برگردد و مسائل ایمنی در عرصه هسته ای بسیار مهم است.

صالحی گفت: به همین علت باید مخزن دیگری بسازیم که این کار حداقل دو سال طول می کشد؛ پس زمان بازگشت پذیری برای اراک دو سال، برای نطنز هفت هشت ماه و در فردو چند ماه است تا به روال قبل بازگردیم.

رئیس سازمان انرژی هسته ای افزود: این موضوع بستگی دارد به اینکه کدام فعالیت را بخواهیم از سر بگیریم اما در مجموع می توان گفت مدت بازگشت پذیری فعالیت های اصلی هسته ای کمتر از یک سال است، به جز اراک که حدود دو سال طول می کشد.

برگزاری کمیسیون مشترک در وین

امروز در اولین روز بعد از روز تصویب، اولین جلسه کمیسیون مشترک در وین تشکیل می شود. در این روز رسما کمیسیون مشترک ایران و ۱+۵ شروع به کار خواهد کرد. این نشست که یک روزه است درسطح معاونان وزیران برگزار می شود.  

مرور آخرین تحولات برجام، مرور نحوه اجرای تعهدات طرفین درفاصله روز تصویب و روز اجرایی شدن دستور کار نخستین نشست کمیسیون مشترک است. البته کارشناسان ایران و ۱+۵ از روز شنبه در وین کار خود را به منظور پیگیری بحث های فنی اجرای برجام آغاز کرده اند و اگر لازم باشد کارشناسان تا اخر هفته در وین خواهند ماند.

حال باید دید در این مسیر طولانی و پر پیچ و خم آیا طرف مقابل به عهد خود وفا و تحریم ها را لغو خواهد کرد یا اینکه تنها وقفه دو ساله فعالیت های هسته ای نصیب ایران خواهد شد؟ خاطرات دور و نزدیک ایرانیان مملو از بدعهدی غربی ها و عدم پایبندی آنها به تعهداتشان است. با این همه اکنون شرایط استثنائی برای آنها فراهم آمده تا ضمن اصلاح حداقل گوشه ای از این ذهنیت، راه را برای توسعه تعاملات و همکاری ها هموار کنند. تردیدی نیست که چشمان میلیون ها ایرانی با ظرافت و تیزبینی در حال ارزیابی میزان پایبندی غرب به تعهداتش است. البته ایران با تمام قوا در صورت هرگونه خطای طرف مقابل گزینه های روی میز خود را خواهد داشت.