رسوب بلورهای اسیداوریک در بدن باعث تحریک سلول های ایمنی می شود و به دنبال آن التهاب و درد مفصل ایجاد خواهدشد. شایع ترین مفصلی که معمولا به طور ناگهانی دچار درد و تورم شدید می شود، مفصل شست پاست.
بروز ناگهانی درد و تورم مفصل را «حمله نقرسی» می نامند. ضربات مکرر به این مفصل، مثلا به دنبال راه رفتن طولانی یا توپ بازی کردن، باعث می شود کریستال های اسیداوریکی که قبلا در بافت های مفصل رسوب کرده اند، ناگهان داخل مفصل ریزش کنند و موجب پاسخ التهابی بدن به آن شوند.

این جمله های درد و تورم مفصل شست پا در نقرس معمولا شبانه است زیرا در طول روز به علت وضعیت ایستاده بدن، مایع میان بافتی زیادی در اندام تحتانی و به خصوص پایین ترین قسمت های آن یعنی پاها جمع می شود اما هنگام شب وقتی بیمار دراز می کشد و بدن به حالت افقی در می آید، آین مایع میان بافتی دوباره به حریان خون بر می گردد و از آنجا که مایعات زودتر از اسید اوریک به جریان خون بر می می گردند، غلظت اسید اوریک در پا افزایش می یابد. از طرفی، پاها در شب سردتر می شوند که این سرما به رسوب کریستال های اسید اوریک در مفصل پا کمک می کند و عامل بروز حملات درد و تورم مفصل در شب می شود.
با این مقدمه، در این مطلب به بررسی بایدها و نبایدهای تغذیه ای برای بهبود کیفیت زندگی و کنترل بیماری در افراد مبتلا به نقرس می پردازیم؛ بیماری ای که از قرن ها پیش با زیاده روی در مصرف انواع گوشت مرتبط دانسته شده و بیماری ثروتمندان نامیده شده است. سال ها پیش از اینکه علت ابتلا به نقرس شناخته شود، پزشکان از ایجاد محدودیت در رژیم غذایی برای مدیریت این بیماری استفاده می کردند. سال های زیادی بود که روش های درمانی برای نقرس، با تمرکز بر حذف کردن همه مواد غذایی حاوی پورین (از میزان متوسط تا زیاد) طراحی می شدند. فهرست مواد غذایی ممنوع در گذشته بسیار طولانی بود ولی خوشبختانه امروزه رویکرد تغذیه ای به این بیماری دگرگون شده است.
تحقیقات اخیر درباره نقرس، تصویر روشن تری از نقش رژیم غذایی در مدیریت این بیماری نشان می دهند. افراد مبتلا به نقرس باید از مصرف برخی مواد غذایی پرهیز کنند، اما حذف همه مواد غذایی حاوی پروین ضرورتی ندارد. کنار این اقدام، اضافه کردن مواد غذایی خاص به رژیم غذایی برای کنترل سطح اسید اوریک لازم است. امروزه، هدف از طراحی رژیم غذایی مخصوص نقرس، کنترل کردن همه عوامل مرتبط با خطر ابتلا به این بیماری و مدیریت آن است. البته هدف کلی تر این است که وزن و تغذیه سالم را در افراد نهادینه کند زیرا همین 2 عامل خطر ابتلا به بسیاری از بیماری ها را کاهش می دهند.
اصول تغذیه در نقرس
اصول کلی رژیم غذایی مخصوص نقرس، براساس همان توصیه های لازم برای یک رزیم غذایی سالم و متعادل است:
کاهش وزن: اضافه وزن، خطر ابتلا به نقرس را افزایش و کاهش وزن این خطر را کاهش می دهد. تحقیقات نشان داده اند کاهش کالری های مصرفی و کاهش وزن، سطح اسید اوریک را پایین می آورند و تعداد حملات نقرس را کمتر می کنند. باید توجه داشته باشید کاهش وزن، فشار کلی بر مفاصل را هم کاهش می دهد.

کربوهیدارت های پیچیده: مصرف میوه ها، سبزی ها و غلات سبوس دار، برای افراد مبتلا به نقرس ضرورت دارد زیرا میزان قابل توجهی از کربوهیدرات های پیچیده را برای آنها فراهم می کند. این افراد باید از مصرف مواد غذایی خاصی مثل نان سفید، کیکی، آّنبات، نوشیدنی های شیرین و محصولات حاوی شربت ذرت با فروکتوز بالا پرهیز کنند.
آب: هیدراته نگه داشتن بدن با نوشیدن آب برای افراد مبتلا به نقرس ضروری است زیرا افزاش مصرف آب با کاهش حملات نقرس ارتباط دارد. این افراد باید روزانه 8 تا 16 لیوان (240 میلی لیتری) مایعات بنوشند و حداقل نیمی از آنها باید از آب تشکیل شده باشد. البته بهتر است با پزشک خودتان درباره مصرف مایعات مشورت کنید.
چربی: مصرف چربی های اشباع از منابعی مثل گوشت های قرمز، مرغ چرب و محصولات لبنی پرچرب باید در افراد مبتلا به نقرس کاهش یابد.
پروتیین: پروتیین مصرف روزانه در افراد مبتلا به نقرس باید بین 113 تا 170 گرم باشد و حتما از این منابع تامین شود؛ گوشت قرمز بدون چربی، ماهی و مرغ. البته این افراد می توانند با مصرف لبنیات کم چرب یا بدون چربی، پروتیین بیشتری به رژیم غذایی خودشان اضافه کنند زیرا با کاهش سطح اسید اوریک مرتبط هستند.
سبزی ها و حبوبات دارای پورین زیاد: مطالعات نشان داده اند سبزی هایی با پورین زیاد، خطر ابتلا به نقرس یا تعداد حملات نقرس را افزایش نمی دهند. رژیم غذایی سالمی که بر پایه مقدار زیادی از میوه ها و سبزی ها طراحی شده باشد، می تواند حاوی سبزی های دارای پورین زیاد باشد. مثل مارچوبه، اسفناج، نخودفرنگی، گل کلم و قارچ. در این شرایط، استفاده از لوبیا و عدس که پورین نسبتا زیادی دارند اما منبع خوبی از پروتیین هستند هم منعی ندارد.
منابع پروتیینی خاص: مصرف قسمت های احشایی مثل جگر، قلوه و... برای افراد مبتلا به نقرس ممنوع است زیرا حاوی پوری زیادی هستند و به بالا رفتن سطح اسید اوریک در خون کمک می کنند.
غذاهایی دریایی خاص: بیماران مبتلا به نقرس باید از مصرف غذاهای دریایی حاوی پورین زیاد پرهیز کنند؛ ماهی تن، ماهی خال مخالی، صدف، ماهی کولی، شاه ماهی، ساردین و...
ویتامین C: این ویتامین می تواند به کاهش سطح اسید اوریک در خون کمک کند بنابراین، درباره مصرف مکمل ویتامین C با پزشک خودتان مشورت کنید و در صورت امکان، میزان مصرف این مکمل را به 500 میلی گرم در روز برسانید.
قهوه: بعضی تحقیقات نشان داده اند مصرف قهوه در حد متوسط (خصوصا نوع کافئین دار) می تواند با کاهش خطر ابتلا به نقرس مرتبط باشد. البته نوشیدن قهوه ممکن است برای برخی افراد مناسب نباشد. بنابراین، حتما درباره مصرف قهوه با پزشک مشورت کنید.
گیلاس: شواهد علمی نشان می دهند خوردن گیلاس با کاهش خطر مواج شدن با حملات نقرس مرتبط است.
فواید رعایت رژیم غذایی
پیروی از رژیم غذایی مخصوص نقرس می تواند به محدود کردن تولید اسید اوریک کمک کند و دفع آن را از بدن افزایش دهد. اگرچه این رژیم غذایی معمولا غلظت اسید اوریک را در خون به اندازه ای کاهش نمی دهد که بتواند نقرس را بدون نیاز به مصرف دارو درمان کند اما می تواند تعداد حملات نقرس را کاهش دهد و شدت این حملات را محدود کند.
این رژیم غذایی مخصوص، کنار محدود کردن کالری های مصرفی و ورزش کردن منظم، به افراد کمک می کند وزن خودشان را در محدوده سالم نگه دارند و از همین طریق سلامت عمومی افراد را بهبود می بخشد. رژیم غذایی مخصوص نقرس، در درجه اول، همان توصیه های استانداردی را شامل می شود که در همه رژیم های غذایی سالم وجود دارند. درواقع، تاکید اصلی این رژیم غذایی مانند رژیم های سالم دیگر، بر مصرف سبزی ها، میوه ها، غلات سبوس دار، لبنیات کم چرب و مصرف متعادل گوشت های قرمز بدون چربی است. بنابراین باید گفت رژیم غذایی مخصوص نقرس، به طور کلی با هیچ خطری همراه نیست.
شیوه زندگی در بیماران مبتلا به نقرس
همان طور که گفته شد، مقصر اصلی در ابتلا به بیماری نقرس تجمع زیاد ماده ای به نام اسید اوریک و درواقع پسماند متابولیسم و سوختن پروتیین در بدن است. پس نقرس ارتباط نزدیکی با مصرف مواد غذایی خاص دارد. اما نکته جالب این است که حدود 10 درصد مردم اسید اوریک بالایی دارند ولی همه آنها علائم نقرس را نشان نمی دهند و برعکس، بعضی افراد که علائم بالینی نقرس را نشان می دهند، اسید اوریک خیلی بالایی ندارند، پس به غیر از رعایت این نکات تغذیه ای موارد دیگری نیز وجود دارد که رعایت آنها به پیشگیری از بروز و درمان نقرس کمک می کند. در ادامه به طور خلاصه به آنها اشاره می کنیم.
مصرف آب فراوان: نوشیدن آب به مقدار 2 تا 4 لیتر (8 تا 16 لیوان) در روز، باعث می شود اسید اوریک بیشتری از کلیه ها دفع شود. (حتما 1 لیوان آب، قبل از خواب بنوشید زیر این کار به کم شدن اسید اوریک کمک می کند.) دقت کنید منظور نوشیدن آب است نه هر نوشیدنی دیگری.  الکل ماده ای است که نوشیدن آن برای بیمار مبتلا به نقرس بسیار خطرناک است و این اشخاص باید از نوشیدن الکل به شدت اجتناب کنند. نوشیدنی های شیرین حاوی فروکتوز نیز برای این بیماران مناسب نیست و بیماری شان را تشدید می کند.
ورزش: کم تحرکی می تواند احتمال بروز حمله های نقرس را افزایش دهد.